تفسیر موضوعی

«تفسیر موضوعی» یکی از انواع تفسیر قرآن است که به شکلی غیرترتیبی قرآن مجید را تفسیر می‌کند. در این شیوه تفسیری، آیات مختلفی که درباره یک موضوع در سراسر قرآن‌ در حوادث و مناسبت‌های گوناگون نازل شده است، جمع آوری و جمع بندی شده و از مجموع این‌ آیات مرتبط، نظر قرآن درباره آن موضوع و ابعاد آن روشن می‌شود. گرچه این روش تفسیری ریشه در زمان رسول اکرم صلی الله علیه و آله دارد، اما اصطلاح «تفسیر موضوعی» در قرن چهاردهم هجری پدید آمده است.

اقسام تفسیر موضوعی

1. تفسیر کلمه‌ای از کلمات قرآن و بررسی آیاتی که آن کلمه در آن‌ها بکار رفته است؛ مانند: بررسی کلمه 'حق' یا کلمه 'ولاء'.
2. بررسی موضوعی خاص در یک سوره؛ مثلاً بررسی 'خداشناسی' در سوره حمد.
3. بررسی یک موضوع خاص در کل قرآن؛ یعنی آیاتی جمع و تفسیر شود که به یک موضوع خاص در قالب بیانات مختلف پرداخته‌اند؛ مانند: بررسی آیات 'جهاد' یا 'معاد' یا 'اخلاق' در قرآن. شاید قسم سوم مشهورترین روش در تفسیر موضوعی باشد.

فواید تفسیر موضوعی

1. رفع ابهام‌هایی که در بدو نظر در بعضی از آیات قرآن به چشم می‌خورد؛ مانند: متشابهات قرآن.
2. آگاهی از ویژگی‌ها، علل و نتایج موضوعات و مسائل مختلف مطرح در قرآن.
3. بدست آوردن یک تفسیر جامع درباره موضوعاتی مانند توحید، معاد، عبادات، جهاد و حکومت اسلامی.
4. بدست آوردن اسرار و پیام‌های تازه قرآن با انضمام آیات به یکدیگر.

وابستگی تفسیر موضوعی به تفسیر ترتیبی

تفسیر موضوعی با وجود مزیت در کشف دیدگاه های قرآن کریم، هرگز ما را از تفسیر ترتیبی بی نیاز نمی کند. تفسیر موضوعی در مراحل ذیل به تفسیر ترتیبی نیازمند است:

• در مرحله مسئله یابی
• در مرحله جستجوی آیات
• در مرحله بدست آوردن مدلول مجموع آیات

منابع

• "تفسیر موضوعی"، ویکی علوم اسلامی، تاریخ بازیابی: ۲۳ تیر ۱۳۹۲.
• "ماهيت تفسير موضوعی"، مصطفی كريمی، قرآن شناخت، سال سوم، شماره دوم، پياپی 6، پاييز و زمستان ۱۳۸۹.

پیوندها

• "تفسير موضوعی در گفتگو با آيت‌اللّه محمدتقی مصباح یزدی"، تهیه و تنظیم از محمدحسین ذوالفقاری.
• مجموعه مقالات با موضوع تفسیر موضوعی، دانشنامه موضوعی قرآن.